इरिटेबल बोवेल सिंड्रोम (IBS) ही एक सामान्य वैद्यकीय स्थिती आहे जी बर्‍याच व्यक्तींना प्रभावित करते आणि ती खूपच त्रासदायक असते, जरी ती मोठ्या प्रमाणात सौम्य आहे. सामान्य लक्षणांमध्ये ओटीपोटात दुखणे, अस्वस्थता, पेटके येणे, गोळा येणे आणि सैल हालचाल किंवा बद्धकोष्ठता यांचा समावेश होतो. लक्षणे व्यक्तीपरत्वे भिन्न असतात आणि त्यामुळे प्रभावित व्यक्तींमध्ये व्यवस्थापन लक्षणीयरीत्या बदलू शकते. निदान सहसा लक्षणांच्या आधारे आणि सर्व संभाव्य सेंद्रिय कारणे नाकारून केले जाते. सामान्यतः, बहुतेक रुग्णांना जुनाट इतिहास असतो परंतु वजन कमी होण्याची लक्षणे किंवा ताप, गुदाशय रक्तस्त्राव किंवा अशक्तपणा यासारखी इतर गंभीर लक्षणे दिसून येत नाहीत. तणाव आणि अन्न ऍलर्जी हे महत्त्वाचे कारक घटक मानले जातात. आहार आणि जीवनशैलीतील बदलांसह ही स्थिती सहसा समाधानकारकपणे व्यवस्थापित केली जाऊ शकते.
IBS च्या आधुनिक व्यवस्थापनामध्ये ट्रिगर घटक टाळणे, जास्त फायबर असलेले पदार्थ खाणे, भरपूर पाणी पिणे, नियमित व्यायाम करणे आणि पुरेशी झोप घेणे या सल्ल्यांचा समावेश होतो. उपचारांमध्ये फायबर सप्लिमेंट्स, रेचक, अतिसार आणि ओटीपोटात दुखण्यासाठी औषधे आणि अँटीडिप्रेसस यांचा समावेश होतो. आतड्यांसंबंधी उबळ कमी करण्यासाठी इतर औषधे, अति-गतिशीलता, वाढलेली आतड्यांतील स्राव आणि प्रतिजैविके देखील सूचित केल्याप्रमाणे वापरली जातात.
आयुर्वेदिक हर्बल उपचार देखील विशेषतः कारक घटकांवर उपचार करण्याच्या उद्देशाने आहे. IBS साठी वापरल्या जाणार्‍या हर्बल औषधे आतड्यांसंबंधी भिंती मजबूत करतात, अन्नाचे पचन आणि आत्मसात करण्यास मदत करतात, आतड्यांची जास्त हालचाल कमी करतात आणि सामान्य करतात, आतड्यांतील स्राव नियंत्रित करतात आणि आतड्याच्या श्लेष्मल भिंतीची ऍलर्जी किंवा संवेदनशीलता कमी करतात. आयबीएसचे कारक घटक म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या तणाव आणि चिंतांवर उपचार करण्यासाठी आयुर्वेदिक उपचार देखील दिले जातात.
IBS रूग्णांच्या यशस्वी, दीर्घकालीन व्यवस्थापनासाठी केवळ लक्षणात्मक उपचारच नव्हे तर शरीराची सामान्य रोगप्रतिकारक स्थिती सुधारण्यासाठी तसेच शरीराच्या सर्व ऊतींना, विशेषत: रक्त आणि स्नायूंच्या ऊतींना बळकट करण्यासाठी औषधे देखील आवश्यक असतात. IBS साठी अंतिम उपचार ध्येय म्हणजे एक मजबूत, निरोगी शरीरासोबत एक सुदृढ मन निर्माण करणे. लक्षणेंवर समाधानकारक नियंत्रण ठेवण्यासाठी आधुनिक उपचार सामान्यतः नियमितपणे किंवा मधूनमधून दीर्घकालीन किंवा आयुष्यभर आवश्यक असतात. याउलट, सुमारे सहा ते आठ महिन्यांच्या आयुर्वेदिक हर्बल उपचाराने, जुनाट किंवा गंभीर IBS असलेल्या रूग्णांमध्ये नाटकीय सुधारणा होते आणि त्यांच्यापैकी बहुतेकांना आहार आणि जीवनशैलीत बदल करणे आवश्यक असले तरी, कोणत्याही मोठ्या औषधांशिवाय हळूहळू सामान्य जीवन जगणे शिकू शकतात. लक्षणे पूर्णपणे माफ केल्यानंतर, औषधांचा डोस आणि वारंवारता हळूहळू कमी केली जाऊ शकते आणि नंतर पूर्णपणे कमी केली जाऊ शकते.
अशा प्रकारे इरिटेबल बोवेल सिंड्रोमच्या यशस्वी व्यवस्थापन आणि उपचारामध्ये आयुर्वेदिक हर्बल उपचारांची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे.
आयुर्वेदिक हर्बल उपचार, हर्बल औषधे, इरिटेबल बोवेल सिंड्रोम